શ્રીજનપાલ સિંહ. નેપાળમાં જનરલ-જી યુવાનોનો બળવો હવે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે એક મુદ્દો બની ગયો છે. આ ભારત માટે ખાસ કરીને મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે આપણા પડોશમાં થઈ રહ્યું છે અને આપણા લશ્કરી અને રાજકીય પરિદૃશ્યને અસર કરી રહ્યું છે. છેલ્લા કેટલાક સમયથી, ડિજિટલ મીડિયા પર યુવાનોમાં ભ્રષ્ટાચાર, જમીન કૌભાંડો અને ભત્રીજાવાદ અંગે રોષ વધી રહ્યો છે. ઇન્ટરનેટ મીડિયા પર જાહેરમાં જાહેર થઈ રહેલા ભ્રષ્ટાચારના કિસ્સાઓ કેપી ઓલી સરકાર માટે શરમજનક હતા.
જમીન કૌભાંડોથી લઈને લાંચ સુધીની દરેક બાબત એક એવી વ્યવસ્થાનું ચિત્ર રજૂ કરી રહી હતી જે સત્તામાં રહેવા માટે કોઈપણ હદ સુધી જઈ શકે છે. આનાથી યુવાનોને ખ્યાલ આવ્યો કે સત્તાની ટોચ પર બેઠેલા લોકો ફક્ત પોતાના અને પોતાના પરિવારના ફાયદા માટે છે, સામાન્ય યુવાનો માટે નહીં. આ બધા વચ્ચે, નેપાળ સરકારે ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ અને યુટ્યુબ જેવા 26 મુખ્ય ડિજિટલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો. વિરોધીઓની સમજ મુજબ, આ પ્રતિબંધ મૂળભૂત રીતે તેમનો અવાજ દબાવવા માટે હતો. આનાથી વિરોધ વધુ વધ્યો અને હિંસક બન્યો. આખરે નેપાળ સરકાર પડી ગઈ. આ લગભગ બાંગ્લાદેશની ઘટનાઓનું પુનરાવર્તન જેવું છે. નેપાળ હવે ઊંડા સંકટની સ્થિતિમાં છે.
નેપાળમાં થઈ રહેલા વિકાસ એ એક મોટા વૈશ્વિક પરિવર્તનનો ભાગ લાગે છે જેમાં યુવા પેઢી ખુલ્લેઆમ સિસ્ટમ સામે ઉભી થઈ રહી છે. 2019 માં, હોંગકોંગમાં એક વિરોધ પ્રદર્શન થયું હતું, જે શરૂઆતમાં ચીનના કાયદા સામે હતું, પરંતુ પછીથી તે ત્યાં લોકશાહી સ્વતંત્રતા બચાવવાની લડાઈમાં ફેરવાઈ ગયું. ચીનના વધતા પ્રભાવ સામે હોંગકોંગના યુવાનોનું આ આંદોલન સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રખ્યાત થયું.
ઇન્ડોનેશિયામાં હાલમાં આર્થિક મુદ્દાઓ અને ચૂંટાયેલા સભ્યોને મળતા વિશેષ લાભો સામે આવા જ વિરોધ પ્રદર્શનો થઈ રહ્યા છે. તાજેતરમાં, કુદરતી આફતો પછી રાહત વિતરણમાં ભ્રષ્ટાચાર સામે ફિલિપાઇન્સમાં પણ વિરોધ પ્રદર્શનો થયા હતા. ગયા વર્ષે, રાષ્ટ્રવ્યાપી વિરોધને કારણે બાંગ્લાદેશ સરકાર પણ અચાનક પડી ગઈ. શ્રીલંકામાં પણ આવું જ બન્યું છે. સરકારોને અસ્થિર બનાવતા આ વિરોધ પ્રદર્શનો ભારતની આસપાસના દેશોમાં થઈ રહ્યા છે. એક લોકશાહી રાષ્ટ્ર તરીકે, આપણે આને સમજવાની અને ખાતરી કરવાની જરૂર છે કે આવી ઘટનાઓ આપણને અસર ન કરે.
ડિજિટલ મીડિયા વિશ્વભરના યુવાનો માટે એક મહત્વપૂર્ણ પ્લેટફોર્મ છે. જો સરકારો યુવાનોને ચૂપ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, તો આ વલણ વધુ પ્રતિક્રિયાઓ તરફ દોરી શકે છે. સરકારોએ પારદર્શિતા અને જવાબદારીનું મહત્વ સમજવું જોઈએ. નેપાળ ચળવળનું મુખ્ય કારણ સત્તાના કોરિડોરમાં ખીલેલો ભ્રષ્ટાચાર અને ભત્રીજાવાદ હતો. વિશ્વભરના યુવાનો હવે તેમના ચૂંટાયેલા અને જાહેર અધિકારીઓના પ્રદર્શન વિશે જાણવા માટે ઉત્સુક છે. જો તેમને સાચા તથ્યો અને આંકડા પૂરા પાડવામાં નહીં આવે, તો તેઓ તેમની પાસે જે પણ સ્ત્રોત છે તેમાંથી પોતાનું અર્થઘટન કરવામાં અચકાશે નહીં.
ઘણીવાર આ સ્ત્રોતો ડિજિટલ મીડિયા પર આધારિત હોઈ શકે છે - જ્યાં ખોટી માહિતી સરળતાથી ફેલાઈ શકે છે. તેથી સરકારોએ તેમના કાર્યપદ્ધતિ વિશે સક્રિયપણે પારદર્શક રહેવાની અને જાહેર પ્રતિસાદ અને ફરિયાદો પર ઝડપથી કાર્યવાહી કરવા માટે તૈયાર રહેવાની જરૂર છે. યુવાનોની શક્તિને ઓછી આંકી શકાય નહીં. તેથી સરકારી નીતિઓ યુવા-કેન્દ્રિત હોવી જોઈએ અને યુવાનોને લાભ આપતી હોવી જોઈએ. આમાં શિક્ષણ, રોજગાર, ન્યાય અને સારા જીવનધોરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનો સમાવેશ થાય છે.
તેઓ હવે ભાઈ-બહેનવાદ સ્વીકારશે નહીં. તેથી, યોગ્યતા આધારિત વ્યવસ્થા જરૂરી છે. યુવાનોને ફક્ત આંદોલનકારી તરીકે જ નહીં, પણ એક સભાન વર્ગ તરીકે પણ જોવાની જરૂર છે. જો તેમની અવગણના કરવામાં આવશે, તો તેઓ રસ્તાઓ પર ઉતરશે અને પરિવર્તનની માંગ કરશે. સરકારો ડિજિટલ મીડિયા અને ટેકનોલોજીના પ્રભાવને સમજે તે પણ મહત્વપૂર્ણ છે. નેપાળમાં, એવું દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે આજની યુવા પેઢી પોતાનો અવાજ ઉઠાવવા માટે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરે છે. આ સરકારો માટે એક પડકાર હોઈ શકે છે, પરંતુ તે જ સમયે તે ટેકનોલોજીનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરવાની તક પણ છે, જેથી જનતા અને સરકાર વચ્ચે સંવાદ થાય. નેપાળમાં આંદોલન ફક્ત એક ઉદાહરણ છે.
આજે લોકશાહી અત્યંત ગતિશીલ છે. સમાચાર ઝડપથી ફેલાય છે. આવી સ્થિતિમાં, સમયની જરૂરિયાત મુજબ નીતિઓ બનાવવાની અને બદલવાની જરૂર છે. યુવાનો સાથે નિયમિત સંપર્ક હોવો જોઈએ. રાષ્ટ્રોએ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે કોઈપણ પ્રકારની જાહેર ફરિયાદને ખોટી રીતે હાથ ધરવામાં આવે તો તે મોટા પાયે જન આંદોલનોમાં ફેરવાઈ શકે છે. તે વિરોધી દેશોને દખલ કરવાની અને અશાંતિને પ્રોત્સાહન આપવાની તક પણ પૂરી પાડી શકે છે. બાહ્ય શક્તિઓ હંમેશા દેશના આંતરિક સંઘર્ષનો લાભ લેવા માટે તત્પર રહે છે.